HOOG VLIEGEN, DIEP VALLEN

De val van, gevolgd door de naam van een politica. Het was de hoofdtitel op pagina 1 van een krant begin april. En op de laatste pagina van diezelfde krant was dit de titel van een column: Icarus, gevolgd door de naam van dezelfde politica. Als je als mythologisch personage in krantentitels voorkomt, dan heb je het gemaakt. Het is maar zeer weinigen gegeven. Icarus is een van hen. HOOG VLIEGEN, DIEP VALLEN

Voor een kleine 10 euro haal je Daedalus en Icarus als een engelachtig Playmobil-paar in huis. Volgens de beschrijving eindigt het verhaal met Icarus die in zee valt. – Foto: Playmobil

Het is een basismetafoor in ons denken en spreken. Rond veel wat omhoog gaat, klimt, stijgt, een hoge vlucht neemt, hangt een positieve sfeer. Behalve, ik geef het toe, rond stijgende coronacurves. Vallen, naar beneden duikelen, dalen, dat voorspelt daarentegen weinig goeds. Behalve, ik geef het graag toe, voor wie de duiksport beoefent. Zelfs de menselijke levensloop werd van oudsher met de op-en-neer beeldspraak voorgesteld: van bij onze geboorte gaat het opwaarts, tot we op ons hoogtepunt zijn. Waarna onvermijdelijk de neergang inzet.

Over naar Icarus, een absolute zijfiguur in de antieke mythologie. Een broekventje. Onbetekenend en letterlijk nietszeggend, op enkele hulpkreten na. Straks meer daarover. Zijn vader daarentegen, Daedalus, komt in een aantal verhalen voor als beroemde uitvinder, architect, kunstenaar… Icarus is het product van een relatie van Daedalus met een Kretenzische slavin. Naukratè, heet zij.

Icarus figureert maar in één verhaal, het fatale verhaal waarin Daedalus en hij al vliegend ontsnappen uit de gevangenis waarin ze op Kreta opgesloten zitten, en die blijkbaar geen dak heeft. Een antieke Prison break. Wat zegt de dichter Ovidius, onze belangrijkste bron, over Icarus? Dat hij bij die ontsnapping nog een kind is en dat hij door zijn vader twee vleugels aangemeten krijgt, gemaakt van veren en bijenwas. Dat Daedalus zijn zoontje vooraf aanraadt hem als gids te volgen, zoals een vogeljong, en niet te laag en niet te hoog te vliegen: anders worden zijn vleugels nat of smelt de was door de zonnehitte. Daedalus heeft daarbij een bang voorgevoel, voegt Ovidius eraan toe. En hij schrijft ook nog dat de kleine Icarus er na urenlang vliegen plezier in krijgt – en overmoedig wordt. Hij volgt Daedalus niet langer en vliegt te hoog. De was smelt, de veren lossen en Icarus valt in de zee die nadien naar hem wordt genoemd: de Icarische Zee. Daedalus heeft hem daar ergens op de kust begraven. Einde verhaal.

Dat is het, volgens Ovidius. Niet meer dan dat. Al is kunnen vliegen natuurlijk niet niks voor een mens, dat is waar. Er zijn in de mythologie wel meer avontuurlijke vliegeniers. Maar Icarus heeft vervolgens twintig eeuwen lang pas écht een hoge vlucht genomen, onder meer in de kunsten. In onze tijd valt zijn naam vaak als een politicus, een partij, een bedrijf of wat dan ook snel groeit of populair wordt, en vervolgens nog pijlsneller ten onder gaat, een diepe duik neemt, uit de gratie valt of wegdeemstert. Daar blijft het niet bij: een surfclub uit Zeebrugge. Een schoonmaakbedrijf voor appartementen in Poperinge. Een contactgroep rond epilepsie, de zogenaamde ‘vallende ziekte’. Een bedrijf voor, ik citeer, ‘personenvervoer door de lucht’… Allemaal heten ze Icarus. Om ze te vinden heb ik echt niet diepgaand moeten Googlen. Dit is maar een greepje. Ik vergat bijvoorbeeld het Icarus Project van de internationale stichting voor mensen met bipolaire stoornissen. Zij weten wat ups en downs betekenen.

Het is merkwaardig hoe de Icarus van Ovidius door de eeuwen heen zowel extreem positief als uiterst negatief in beeld wordt gebracht: hij werd zowel opgevoerd als een voorbeeld van de hoge vlucht die aspiraties van ondernemende mensen kunnen nemen, als van ongepaste menselijke hoogmoed. Of van wat kinderen kan overkomen als ze hun ouders niet gehoorzamen. Of van wat mensen wacht als ze de wetten van de natuur of van God tarten. Hoogmoed komt, zoals u weet, voor de val. Dat is behalve een Oud-Griekse ook een populaire christelijke wijsheid. Denk aan de engel Lucifer die volgens bepaalde tradities in de hemel in opstand komt tegen God, vervolgens naar beneden stort en in de hel een duivel wordt.

Ovidius schrijft in zijn verhaal ook dat mensen verbijsterd waren toen ze Daedalus en Icarus zagen voorbijvliegen: hij noemt een visser, een herder, een boer. Eenvoudige lui die dachten dat ze twee goden zagen vliegen. Kent u het schilderij De val van Icarus, dat aan Pieter Bruegel de oude wordt toegeschreven? Daarop valt Icarus ergens in een donker hoekje met spartelende beentjes in zee en kijken de visser, de herder en de boer niet eens op bij dat drama. Geen ramptoerisme voor hen. Je kunt dat ook somberder formuleren: het lijden van medemensen kan andere mensen au fond weinig schelen. Lijden doen we met z’n allen in eenzaamheid. De boer, hij ploegde inderdaad voort. Bruegels schilderij inspireerde de eeuwen nadien dan weer tientallen dichters en andere kunstenaars. Zo gaat dat dus met antieke mythen.

Ik eindig met de cineast Peter Greenaway, die in 1997 een tentoonstelling maakte over Icarus: Flying over water. Droomt u even mee weg bij wat hij schrijft: ‘Mensen willen natuurlijk zelf kunnen vliegen, met vleugels aan onze schouders of onze voeten. Los van de zwaartekracht. Superman zijn. Vliegen als een zwaluw, een albatros. In de lucht zwemmen. Vliegen in de ruimtes van ons eigen huis, er zelf voor kiezen om op een zonnige dag van Parijs naar New York te vliegen, zelf oprijzen tot op een hoogte van 10.000 meter en dan pijlsnel dalen tot we langs het wateroppervlak scheren. Maar het kan niet en het zal nooit kunnen. We weten dat deze grote droom nooit zal worden waargemaakt, maar we blijven hem wel dromen.’

 

Trigger voor deze blog: de snelle val van een veelbelovende politica.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Reacties

  1. De mythe is ook nu weer herkenbaar-eigentijds in de drone-rage die als een bijna onmisbaar geworden foto- en filmfenomeen net zo’n hoge vlucht neemt als Icarus: met ‘n veilige zachte landing om van je vogelvlucht dan na te genieten van die korte ontsnapping aan het banale vlakke aardse bestaan, maar met een harde doodsmak eens de ‘vogel’ onbeheersbaar wordt door de hybris van z’n piloot die zich er mee te ver waagt,

    • De “hybris” van de moderne mens.Of van zovelen in de geschiedenis.Dàt is ook een blog waard!

    • Beste Peter,
      De drone als een soort verlenging van onszelf, zoals zoveel ‘werktuigen’… Maar nog altijd zijn wij het niet zelf die de fysieke ervaring van het (blijven) vliegen beleven.
      Vriendelijke groet,
      PDR

  2. Dank Patrick De Rynck, nog tijdens het lezen bruisen allerlei gedachten op, wat moet dat nog meer zijn.
    In september 2020 verongelukte een man met een paramotor. Collega vliegers verdenken de windmolens in de buurt, die voor een onverwacht extra thermiek zorgde. Paramotors zijn geen hoogvliegers, blijven vrij laag, en een kleine fout kan fataal zijn, nochtans bewonder ik hun durf en bijdrage aan onze technische kennis. De politica daarentegen was ook geen hoogvlieger want voor haar val had ik nooit van haar gehoord. En daar ben ik nu fier over. Wat haar meerwaarde is??? VZW ’s zijn verplicht ieder jaar hun boekhouding neer te leggen bij de griffie. Wie controloeert dat??? Hoeveel VZW zijn er wel??? Bij wet zou iedere VZW de boekhouding openbaar moeten maken en publiceren, wat duiveltjes zouden daar nog verborgen zitten.
    En dan Lucifer, het is niet zeker dat de gevallen engel Lucifer noemt. Lucifer is de oude naam van de planeet Venus. (de helderste ster aan het firmament). Nog in de jaren 1200 worden ze nog vaak samen genoemd, en dit voor dezelde planeet. In de bijbel staat echter beschreven, dat de opstandige engel in zijn val zoveel licht gaf als de planeet Lucifer. (Jesaja)

  3. Dat de klassieke oudheid een onuitputtelijke bron moge wezen waaraan Patrick De Rynck zich nog lang kan laven en inspiratie kan opdoen zodat wij kunnen blijven genieten van zijn blog.

    • Beste Marc,
      Die onuitputtelijkheid, dat zal geen probleem zijn! Dank voor je mooie woorden.
      Vriendelijke groet,
      PDR

Laat een antwoord achter aan Vanwijnsberghe Mieke Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *