Hoorn des overvloeds

Er zijn van die antieke voorstellingen waar een mens op slag vrolijk van wordt. Een daarvan is de zogenaamde hoorn des overvloeds. Als begrip is de hoorn wat uit de mode, ook door die ouderwetse genitief ‘des overvloeds’, maar als voorstelling en hoopvol idee blijft de hoorn ferm present. Hoorn des overvloeds

De hoorn des overvloeds aan een huis nabij Leuven / Tanit, een oude Carthaagse vruchtbaarheidsgodin houdt zelfs twee hoornen des overvloeds vast / De Romeinse godin Fortuna met de hoorn des overvloeds.

Tanit en Fortuna zijn te zien op de tentoonstelling ‘Oog in oog met de Romeinen’.

Je luistert liever naar de blog? Dat kan hier.

Hoe ontstaan mijn blogs? Wel, dat is in dit geval zo gegaan: de eerste lenteachtige dag dient zich aan en je gaat fietsen. Je kijkt flink om je heen en in een achterafstraat springt hij plotseling in het oog, aan de voorgevel van een doordeweekse woning bij Leuven: de hoorn des overvloeds! Een hoorn overvol met groenten, fruit, bloemen… En je denkt: natuurlijk, dat ik daar niet eerder aan heb gedacht! Vervolgens is het spurten naar huis om niet te worden overspoeld door de aanstromende inspiratie. (Ook een soort ‘hoorn des overvloeds’…)

Eigenlijk heb ik wél al eerder gedacht aan de cornucopia, de Latijnse naam van de hoorn des overvloeds. Vaak zelfs: al wandelend door Rome. De hoorn des overvloeds is misschien wel het motief uit de oudheid dat je daar het vaakst in beeld gebracht ziet, buiten én binnen. Buiten dikwijls in combinatie met bloemslingers en guirlandes, binnen op schilderijen, beeldhouwwerken, meubels, serviezen enzovoort. De hoorn is een vrolijke voorstelling, die rijkdom, optimisme en veelheid uitstraalt. Alsof het allemaal vanzelf gaat ook, zonder dat er hardwerkende mensen bij te pas moeten komen. Vandaar dat tal van machthebbers – van Romeinse keizers tot moderne vorsten – zich de hoorn hebben toegeëigend en er gretig mee uitpakten, bijvoorbeeld op wapenschilden en op munten: ‘Met mij komt alles goed en stroomt de welvaart ons onuitputtelijk tegemoet.’ Herkent u dat? En vandaar dat ook ondernemingen de hoorn wel zagen zitten in hun logo: denk aan de eeuwenoude hoorn op het etiket van Stella Artois.

Ik kan in deze blog niet anders dan vertellen waar de hoorn vandaan komt. Dat is een ingewikkeld verhaal uit de Grieks-Romeinse mythologie, dat ik hier sterk vereenvoudig en waarbij u zich niet te vaak een ‘waarom?’-vraag mag stellen. Je kunt het onder meer vinden bij de dichter Ovidius. De held Herakles was verliefd op Deïaneira, maar ook de riviergod Acheloös was dat. Die laatste kon zich onder meer metamorfoseren in een stier. Na een worsteling door de twee kandidaten dwong Herakles Acheloös tot overgave, en wel door een van zijn twee stierenhoorns af te breken. Acheloös kreeg z’n hoorn nadien terug en gaf Herakles in ruil – en nu komt het – een andere, magische hoorn, die tot in de eeuwen der eeuwen voedsel en drank en bloemen en vruchten bleef produceren. Die hoorn had dan weer ooit toebehoord aan de geit die niemand minder dan de baby Jupiter had gevoed. (Volgt u nog?) Eigenlijk zijn dit twee verhalen die aan elkaar zijn gebreid, zoals dat nogal eens gebeurt met mythen.

De hoorn was in de Romeinse cultuur een attribuut van Copia, de godin van de overvloed. En ook van Ceres, de godin van het graan en de landbouw. En van Fortuna, en van Pax, en van Concordia, en van Spes (Hoop). Allemaal godinnen, overigens. Al mag ik de vrolijke wijngod Bacchus in mijn lijstje niet vergeten. Kortom, de hoorn straalde en straalt geluk, positivisme en feestelijkheid uit.

Ik spring naar onze tijd, zo gaat dat in deze blog. Een spectaculaire recyclage van het motief zag in 2014 het licht in de grootse Rotterdamse Markthal, waar op het plafond van 11.000 vierkante meter een ‘Horn of Plenty’ oftewel ‘Hoorn des Overvloeds’ wordt geëvoceerd, een ontwerp van de kunstenaars Arno Coenen en Iris Roskam dat werd uitgevoerd door de befaamde Pixar Studio’s. De reusachtige ‘hoorn’ lokt naar verluidt jaarlijks honderdduizenden consumerende medemensen en toeristen naar de hal. Die wordt zelfs al de ‘Rotterdamse Sixtijnse Kapel’ genoemd. Zonhovenaar en rasmuzikant Tim Vanhamel bekijkt de hoorn helemaal anders. Hij bracht in 2020 met zijn band Millionaire de single Cornucopia uit. Niks vrolijkheid in deze protestsong, maar harde kritiek op lust and greed, zeg maar: overconsumptie. Of hoe zelfs de immer tot optimisme stemmende hoorn des overvloeds een voorwerp van protest kan worden.

Ik nader het einde van de blog en moet dus oppassen dat ik mij niet laat gaan. De hoorn des overvloeds is, geloof me, overvloedig aanwezig. Zo is hij naast de kalkoen hét symbool van het Amerikaanse Thanksgiving-feest, dat is ontstaan om de herfstoogst te vieren en God daarvoor te danken. Tot op vandaag vullen mensen op de vierde donderdag in november een zo oogverblindend mogelijke hoorn. Of iets wat daarop lijkt. Op een meer bescheiden schaal zie je de hoorn als motief op textiel en op porselein (niet alleen in het westen) en op sieraden. Ga naar een website met antiquiteiten en de hoorn verschijnt er in allerlei vormen en gedaanten. En mag ik het zeggen? Zelfs onze vaderlandse gepunte frietzak die uitpuilt van de frietjes, ja, ook die herinnert mij aan een soort van hoorn des overvloeds.

De hoorn des overvloeds wordt vaak verbonden met de herfst, wanneer de oogst wordt binnengehaald. Voor de gelegenheid link ik hem hier met de beginnende lente, een seizoen vol beloftes en hoop. Die kunnen we goed gebruiken.

 

Markthal Rotterdam: https://www.enterthemothership.com/portfolio/hoorn-des-overvloeds/

De hoorn op textiel: https://www.modemuze.nl/de-hoorn-des-overvloeds)

Trigger voor deze blog: een fietstocht op 19 februari.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Reacties

  1. Proficiat met uw blog. Of het van de hoorn des overvloed is, of van de lente, of van uw teksten.. ik word er alleszins vrolijk van.
    Dank u Patrick !

    • Beste Claire,
      Mensen vrolijk maken: een mooiere taak is er niet.
      Dank voor je reactie!
      Vriendelijke groet,
      PDR

  2. Prachtig verteld, en ook een mooie mythe, wat willen we nog meer ?
    Zeker in deze tijd die we niet zo direct met een “hoorn des overvloeds” in verband brengen, al hebben we ongelijk als we er alleen de schaduwkanten van gaan zoeken …
    Dus : graag nog van dit !

    • Beste Georges,
      Je hebt gelijk: aan alles zijn er meerdere kanten, ook aan de huidige situatie.
      Dank voor je reactie!
      Vriendelijke groet,
      PDR

  3. Mooie en vlugge voorstelling van de mythe. Ik meen echter dat het Thanksgivingfeest in herinnering is van de redding van de hongerdood van de eerste Europese kolonisten (niet de Vikings) op de oostkust van N-Amerika door de indianen aldaar. Wat volgde , werd geschiedenis.

    • Beste Robert,
      Je hebt gelijk: ik ga wel heel kort door de bocht. Wat je schrijft, klopt volgens mij, maar ik ben ver van een specialist in de materie.
      Vriendelijke groet,
      PDR

  4. Ik ben blij je blog ontdekt te hebben ( met dank aan het Gallo-Romeins museum).
    Ook de links erbij zijn fijn.
    dank je wel

    • Beste Edwig,
      Dankjewel. Vrijdag alweer een nieuwe aflevering.
      En ik broed op veel meer.
      Groet,
      PDR

  5. Ik krijg geregeld mails van het museum, met verwijzing naar deze blog.
    Daarnet ben ik er toch maar eens naartoe gelinkt, en ja, ik vond het zeer aangenaam!
    Dank je wel.
    Zeker voor herhaling vatbaar.
    Salve,
    Jan

    • Geachte heer De Craemere,
      Er liggen hier nog flink wat onderwerpen te wachten…
      Dank voor uw reactie,
      PDR

  6. Je mooie, interessante blogteksten kleuren mijn week…
    Ik kijk er zo naar uit…zo blij, zo hoopvol, zo positief.
    Dank ervoor!
    Mieke Herbots America

  7. Deze namiddag eindelijk begonnen met al jouw blogs te beluisteren! Lezen doe ik graag maar naar jouw voorlezing luisteren is aangenamer. Het herlezen en verwijzingen naar de mythes, heerlijk, zo lang geleden in de humaniora! Ik geniet er van en kijk zeker uit naar de volgende lezingen.

    • Beste Yolande,
      Heel fijn om dat te horen: we proberen inderdaad goeie opnames te maken. Wie weet, zit hier meer in, bijvoorbeeld als podcast.
      Vriendelijke groet,
      PDR

Laat een antwoord achter aan Patrick De Rynck Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *