□ Laten we beginnen met Cassandra. Zij was een bloedmooie Trojaanse prinses op wie de god Apollo verliefd werd. Apollo beloofde dat hij Cassandra de kunst van de toekomstvoorspelling zou aanleren, in ruil voor wat heet ‘seksuele gunsten’. Zo kennen we de goden wel. Maar toen dat leren achter de rug was, had Cassandra mooi genoeg van Apollo. Die had zijn straf snel klaar: niemand geloofde de profetieën van Cassandra, hoe waar ze ook bleken te zijn. De gave van Cassandra werd een vloek. Zij zag de Trojaanse Oorlog en de vernietiging van haar stad aankomen, zij wist wat het reusachtige Trojaanse Paard écht was – een oorlogsmachine volgepropt met Griekse vijanden die Troje binnenreed – en ze zei dat ook. Maar niemand van haar stadsgenoten geloofde haar. Met de bekende gevolgen. Tijdens de verwoesting van haar stad werd Cassandra door een Griek verkracht.

Het is naar verluidt Alan AtKisson die het woord ‘cassandrasyndroom’ of ‘cassandradilemma’ als eerste toepaste op de klimaatcrisis. De Zweed AtKisson propageert sinds ruim drie decennia het duurzaamheidsdenken. Wie, zoals hij, de mensheid al jaren waarschuwt dat het met de aarde de verkeerde kant opgaat, ervaart volgens hem het probleem van Cassandra: de waarheid over de toekomst kennen en die waarheid ook verkondigen. Maar niet geloofd worden. Of toch niet genoeg. Want ja, de aarde zoals wij die nu zien is toch nog lang geen apocalyptisch brandend Troje? Het doet bij de mensen die de toekomst wél somber inzien de wanhopige vraag rijzen met welke tactieken je beleidsmakers en de bevolking kunt doen luisteren naar je spijkerharde argumenten.

Over naar Antigone, een van de krachtigste personages uit de Griekse mythologie. Antigone is de hoofdfiguur in Sofokles’ gelijknamige tragedie. Zij wil koste wat het kost haar gesneuvelde broer begraven, maar omdat die broer een staatsvijand is, wordt haar dat verboden. Antigone begraaft hem toch symbolisch door wat aarde over het lijk te strooien. Ze wordt vanwege haar misdaad opgesloten en pleegt zelfmoord. Antigone plaatste haar eigen geweten en loyauteit aan haar familie boven de wet.

Antigone is in onze tijd het prototype geworden van de idealistische jonge vrouw die in opstand komt tegen de logica van de heersende klasse. Of tegen onzinnige wetten, patriarchaal denken, kil pragmatisme enzovoort. Zo wordt de Pakistaanse Malala Yousaftzai een eigentijdse Antigone genoemd: als meisje verzette Malala zich tegen het toenmalige talibanregime en bekocht ze dat bijna met haar leven. Inmiddels is ze wereldberoemd en kreeg ze de Nobelprijs voor de Vrede. In de context van de klimaatcrisis – het onderwerp van deze blog – wordt sinds een drietal jaar een andere inmiddels jonge vrouw wel eens ‘de nieuwe Antigone’ genoemd: de Zweedse Greta Thunberg.  Thunberg deelde aanvankelijk een belangrijke eigenschap met de Oudgriekse Antigone: ze begon moederziel alleen aan haar onderneming met haar schoolverzuim en zitstaking bij het Zweedse parlement.

Ik wil hier en nu tot slot zelf een derde personage uit de antieke mythen lanceren, een figuur die wel het letterlijkst de opwarming van de aarde belichaamt. Al is ‘lanceren’ een ongelukkig woord in dit verband. U begrijpt direct waarom ik dat zeg. Faëthon is in de mythe de zoon van de zon. En als Faëthon op een minder mooie keer van zijn vader met de zonnewagen mag rijden – of beter: vliegen – loopt het mis. Faëthon verliest de controle over de paarden, en de zonnewagen nadert hierdoor de aarde van veel te dichtbij. Gevolg: de wereld staat in brand. Door de overmoed van een jonge gast die eens met de wagen van papa wilde racen en niet wist waar hij aan begon. En door de toegeeflijkheid van zijn vader, die het had moeten weten. Finaal slingert de oppergod zelf, Jupiter, Faëthon uit de zonnewagen en stort de jongeman te pletter. In zijn Metamorfosen besluit de Romeinse dichter Ovidius het intrieste verhaal met deze verzen:

De vader, fel gepijnigd door verdriet, had met een sluier
zijn hoofd bedekt. En als het waar is wat men zegt, dan is
er één dag zonder zon geweest. Die dag hebben de branden
voor licht gezorgd. Zo had die hele ramp nog enig nut.

 

Het hele verhaal van Faëthon vind je in de vorm van een mini-podcast door Patrick en Bram De Rynck op https://soundcloud.com/patrickderynck/ovidius-en-patrick-de-rynck-brandende-aardbol.

Een antieke mythe over ontbossing en de verschrikkelijke wraak van de natuur, ook in de vorm van een mini-podcast: https://soundcloud.com/patrickderynck/ovidius-wraak-van-de-natuur-herwerkt-en-verteld-door-patrick-de-rynck.

Een minder bekend lied van ABBA heeft Cassandra als hoofdfiguur. Dit is een liveopname: https://www.youtube.com/watch?v=KuY-suICRjg

Trigger voor deze blog: het nieuwe VN-rapport ‘Making Peace with Nature’.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.