WONDERLIJKE GEBOORTES

Deze blog gaat over de verwevenheid van onze tijd met de oudheid. Je belandt dan snel in de Grieks-Romeinse mythologie, filosofie, kunst, architectuur… Maar vermoedelijk is geen enkel verhaal uit de oudheid zo innig verweven met onze tijd als het kerstverhaal. Dat is deze dagen weer overal hoor- en zichtbaar: in kerken en live gestreamd. In stalletjes en stallen, op markten en kerkpleinen. In grappige cartoons. In kerstliedjes. Het lijkt tijdloos, maar het is een verhaal uit de tweede helft van de eerste eeuw na Christus. WONDERLIJKE GEBOORTES

Commotie in Wilsele-Putkapel (Leuven): de kerststal van kunstenaar Pieter Janssens beantwoordt niet aan de verwachtingen van veel mensen. –  Foto: Patrick De Rynck

Je luistert liever naar de blog? Dat kan hier.

Eerst enkele feiten. Het kerstverhaal is uiteraard het verhaal van een geboorte: het is het begin van de biografie van Jezus Christus. Dat levensverhaal wordt vier keer verteld in de vier evangelies die deel uitmaken van het Nieuwe Testament. Maar van de vier hebben alleen Mattheüs en Lucas het over Christus’ geboorte, Marcus en Johannes niet. De vier Jezusbiografieën dateren van kort voor 100, zowat een halve eeuw na Christus’ dood, toen het christendom nog een kleine sekte was. ‘Een verderfelijk bijgeloof’, schrijft de Romeinse historicus Tacitus rond die tijd.

De biografie was in de oudheid een drukbeoefend genre. Van veel prominente Grieken en Romeinen bestond of bestaat er een geschreven levensverhaal. Bij dat genre horen vaste elementen, die je dan ook in veel biografieën terugvindt. Zo kom ik ter zake. In nogal wat Griekse en Romeinse biografieën is er sprake van mythologisering. Het hoofdpersonage mocht best larger than life worden. Ook antieke biografen moesten lezers en toehoorders vinden, en daar waren vaste trucjes voor: wat overdrijving, een portie smeuïge verzinsels, een snuifje dramatiek. In het ene antieke levensverhaal is dat al meer het geval dan in het andere. Onder meer over Alexander de Grote, die in 323 voor Christus op z’n 33ste stierf, deden fel aangezette levensverhalen de ronde: geromantiseerde biografieën, worden ze genoemd. Ook de wonderdoener en profeet Apollonius van Tyana, een tijdgenoot van Christus, is het voorwerp van zo’n biografie.

Zoals de meeste bio’s beginnen ook de meer spectaculaire levensverhalen bij de geboorte van de held. Er is in de beste mythologische traditie sprake van een goddelijke vader, maar de moeder heeft ook een menselijke partner. De kosmos zelf geeft een teken en er komen dieren bij te pas. Machthebbers zijn bang van de baby, en de wereld is er snel van op de hoogte dat er een wonderkind is geboren… Alle middelen zijn goed om meteen te laten voelen: dit verhaal gaat over een bijzonder, wonderlijk personage. Enkele jaren later blijkt het superintelligente kind ook steevast ver voor te zijn op z’n leeftijdgenoten. Nog later komen de wonderverhalen en is de hoofdpersoon uiteraard op moreel vlak een voorbeeld voor de mensheid.

Het evangelie van Lucas, het meest literaire en verhalende van de vier, brengt ook de meest uitgebreide versie van Christus’ geboorte. Er is een goddelijke vader en Jozef is de menselijke partner van Maria. Er zijn hemelse tekens, in de vorm van stralend nachtlicht en een leger engelen. Matteüs laat dan weer drie magiërs uit het oosten opdraven, met een ster als wegwijzer. Zij komen de kersverse goddelijke baby eer bewijzen. Matteüs heeft het ook over de paniek van machthebber Herodes bij het vernemen van het nieuws van Jezus’ geboorte. De os en de ezel draven bij de twee evangelieschrijvers niet op, en ook de stal ontbreekt. Dat komt uit latere tradities. Al is Jezus volgens Lucas wel geboren in een voederbak, de traditionele ‘kribbe’. Op z’n twaalfde verbluft hij volgens Lucas de intellectuelen van zijn tijd met z’n inzichten. De wonderen volgen later. Met andere woorden: Lucas’ en ook Matteüs’ versie van Jezus’ geboorte en kindertijd vertonen genrekenmerken van de geromantiseerde biografie uit de oudheid.

Jezus’ wonderlijke geboorteverhaal is in deze late decemberdagen weer alomtegenwoordig. Zoals zoveel culturele fenomenen wordt ook die aanwezigheid een identiteitskwestie. Het kerstverhaal is iets ‘van ons’, bijvoorbeeld in de gedaante van de traditionele kerststal met daarin de personages die Lucas en Matteüs al opvoeren: behalve Maria, Jozef en baby Jezus zijn dat herders, engelen en drie ‘koningen’. Dit opperde een gemeenteraadslid toen bleek dat er in de Leuvense deelgemeente Wilsele-Putkapel dit jaar een minder traditionele kerststal staat: ‘In een andere deelgemeente staat een mooie, traditionele kerststal met alles erop en eraan: Maria, Jozef, het kindje Jezus in een “bakske” vol met stro, een os en een ezel. Ik vraag mij of wat de inwoners van Wilsele gedaan hebben om dit niet te verdienen.’ Einde citaat. De stal en zijn bevolking liggen gevoelig. Raak niet aan onze stal. Terwijl het net de kracht is van veel verhalen uit de oudheid waar géén geloof meer mee gemoeid is, dat je ermee aan de slag mag gaan. Dat je ze naar je hand kunt zetten. Ze naar onze tijd kunt vertalen.

Deze blog gaat over de krachtige banden van de oudheid met onze tijd. Wel, tot op vandaag bouwen mensen wereldwijd hun leven uit aan de hand van een kwartet antieke biografieën-met-een-boodschap over Jezus van Nazareth. De steile opgang van een lokale sekte uit de omgeving van Nazareth tot wereldgodsdienst blijft een van de wonderlijke fenomenen uit de wereldgeschiedenis.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Reacties

  1. Verwonderlijk is dat er blijkbaar geen wetenschappers zijn die een onderzoek doen of gedaan hebben naar de echtheid van deze zogenaamde “mythologie “. Ze zijn perfect in staat om de geschiedenis van 4000 jaar geleden te onderzoeken en zelfs na te gaan aan welke ziekte of ongeval een Farao is gestorven ! Maar de geschiedenis van 2000 jaar geleden kunnen ze niet verifieren ook al zijn er blijkbaar minstens 4 verschillende geschriften die daarover bestaan, en de toenmalige Romeinse keizers en hun geschiedenis is eveneens tot in details bekend. Kunt u dit verklaren ?

    • Beste Robert. Ja dat is best te verklaren en wel door het feit dat uw startpunt totaal verkeerd is. Ongelooflijk veel onderzoek werd en wordt er verricht naar het fenomeen Jezus”. Onderzoek in alle domeinen die je maar kunt indenken. Het volstaat om betreffende literatuur en verslagen en meer recent videos en dergelijke op te zoeken.
      Voorlopig weinig wetenschappelijk resultaat ter staving van het enige en echte geloof .. en gelukkig maar want geloof is geen wetenschap.

  2. Jezus was een mysticus, die meer wist, dan een leek. Hij was zo menselijk, dat hij goddelijk was!
    Allen hebben wij een goddelijke oorsprong!
    Jezus is de Bevrijder, de Verlosser, de Redder van alle mensen. Bevrijder waarvan? Van je ego!
    Hoe humaner je bent, hoe goddelijker. Hoe nederiger, hoe meer ruimte voor God in jou.
    De sacraliteit en spiritualiteit, is veelal verdwenen, in Europa. Waarom?
    Omdat realiteit enkel wordt bezien, als dàt wat we kunnen grijpen en wegen en meten.
    Stephen Hawking, dé atheïst, had het er moeilijk mee, want simpel gezegd, hij kon de dingen meten en wegen; maar het Heilige is van een ander niveau, té diep voor Hawking! Arm Europa…

    • Inderdaad. Raar dat zo een simpele ziel kon uitgroeien tot een wereldomvattende religie. Door miljarden mensen gevold en waarvoor miljoenen mensen zijn gedood. Gedood omdat ze in iets/iemand anders dan deze mythologische figuur geloofden. Het succes is overigens niet echt te wijten/te danken aan de inhoud maar wel aan het feit dat deze god-s-dienst als staatsgodsdienst werd erkend in Rome zowat 4de eeuw. Dat is een apart verhaal maar geeft inzage in het succes van het christendom. En daar had en heeft het christendom en afgeleiden (Joden, islam, jehova…) een puntje: namelijk door goed en deugdzaam te leven verdien je een plaatsje in het hiernamaals, nabij je god. Best goed gevonden en zeker ook goed als sociaal bindmiddel want “er is beterschap na dit ellendig leven” Toenmalig leven wel te verstaan.. Ts() er zijn wel meerdere verhalen uit de oudheid die zeer veel op dat van christus gelijken, van geboorte en leven tot dood. Die verhalen bestaan al van voor de tijd van Jezus. Plagiaat? Ja zeker. Vb Ook de geboorte uit een maagd is van alle tijden… gekend door vele volkeren BC. Maar als je gelooft .. dan geloof je. Punt. Zolang er maar niemand gedwongen wordt om ook te geloven. Het ga je goed.

  3. Wie het evangelie letterlijk neemt, beledigt het!
    Het is een boek, dat verschillende lagen heeft en het is wonderbaarlijk en hartverwarmend, wat er na een grondige lezing te ontdekken valt ; een goudmijn aan wijsheid!
    Wees op uw hoede!!! Jezus Christus is de Heer van Christ-mas en dat is een feest van de Geest!
    Niet het kerstmanneke, dat cadeautjes brengt onder een spar!
    Maar feesten mag , om Hem te vieren. Hijzelf vierde graag feest en was een man die pret kon maken…Lachen mag van God! Maar dat is veel kerkvolk helaas vergeten…

  4. Kerst-mis is heel belangrijk, het is immers een werkwoord. Het aanbod dat Jezus ons aanreikte is immers nog niet klaar. Het is een lange moeilijke strijd om de mens ook te verlossen van de slavernij. We leven niet om één persoon gelukkig te maken (de heerser) maar om iedereen de kans te geven aan het leven deel te nemen. Generaals lieten in 1915 Kerstdag doelbewust kapot schieten, om toenadering tussen soldaten te verhinderen, soldaten, zonder soldij laten sterven in de loopgraven, tot eer en glorie van de heersers?? H.Consciense beschreef kinderarbeid in Gentse textielbedrijven??? Voortdurend wordt onze vrijheid bedreigt. Kerstmis geeft het recht aan kinderen om geboren te worden. Onze heersers staan nog steeds klaar om ze te doden in de moederschoot. Er zijn dus steeds nog onmensen die een hekel hebben aan een kerststal. Wijzelf, zijn amper uit onze slavernij verlost. Wij verkopen onze dochters niet meer om ze uit te huwelijken, ergens op deze wereld gebeurd het nog steeds onder onze ogen. Geef aub ieder kind het recht om geboren te worden. Wie geen boodschap meer ziet in deze stal, ja die maakte er maar een zootje van. Brussel deed een poging in 2012 om de kerstboom om te vormen, daar zijn ze met rode kaken van afgestapt. Hun bedoelingen waren dus niet oprecht. Wie zichzelf verheft…
    Lees ook : https://www.kerknet.be/kerk-stekene-en-sint-gillis-waas/artikel/kerstboom

  5. Behalve de reactie van Robert De Cock zijn er tot hiertoe alleen reacties vanuit religieuze hoek.
    Dat was uiteraard te verwachten, omdat mensen zich door deze tekst ongemakkelijk voelen, omdat hun geloof en daarbij horende waarden op de helling komen te staan.
    Zelf ben ik vanaf mijn zestiende “op zoek naar” maar ik heb nog niet gevonden. Als cultuurgids in binnen-en buitenland gids ik vaak, met liefde en enthousiasme, religieuze kunst en ik merk dat heel veel mensen naar religieuze kunst kijken als een kalf naar een nieuwe staldeur. Men weet bijzonder weinig over het Christendom en over de artistieke uitingen ervan. Daarom geef ik met heel veel inzet ook visuele lezingen om dat belangrijk deel van ons cultuurgoed door te geven.
    Ik merk aan de andere kant steeds meer angst en verontwaardiging als men durft te doen aan historische waarheidsvinding, zoals in de blog. Bijzonder interessant is op gebied van waarheidsvinding het boek “Niet te geloven” van Willie Van Peer.

  6. De essentie ? En tot as zul je wederkeren …
    Ondertussen wat ronddwalen in je eigen geestelijke werelden en gewoon geloven wat je wil. Alles kan! Zoals er miljarden verschillende mensen zijn met elk hun eigen geloof.
    DAT VAN MIJ IS DE WAARHEID !! Doe niet zo idioot …

    • Beste Ludo, als je een reactie op mijn bericht hebt geschreven, denk ik dat je aan het verkeerde adres bent. Ik heb geen waarheid: twijfel is mijn enige zekerheid. Ik reageerde eerst op het bericht van Robert De Cock. Er zijn wel wetenschappers die aan historische waarheidsvinding doen over de geschriften, Oude en Nieuwe Testament, en ik heb in dat verband een interessant boek aangegeven. Daarnaast heb ik gereageerd op de andere reacties (van gelovigen) waarin ik angst en verontwaardiging meen te proeven omdat hun zekerheden worden aangetast. Omdat ik zoek en nog niet gevonden heb, neem ik geen standpunt in tegenover hen, Ik stel alleen maar vast.
      Sta me toe jouw bericht warrig, lapidair en niet ter zake te vinden. Ik kan er niets mee en ik denk verder dat geen enkele reactie die vooraf ging aan die van jou geschreven is door iemand die idioot deed.

  7. Ach, geloven of niet geloven, wat maakt het uit.
    Waarom altijd dat grote gelijk?
    Het enige dat belangrijk is: openstaan voor het mysterie, het wonder.
    Einstein zei: God is, wat we niet kunnen vatten.

Laat een antwoord achter aan Albert Vissers Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *