Purper. Paars. Violet. Karmozijnrood. Mauve. Amarant. Purperblauw. Purperrood. Blauwpaars. Paarsrood. Violetblauw… Kleuren, geloof mij, je kunt er hoorndol van worden, bijvoorbeeld als je gaat voor een vers geschilderd interieur, zoals uw dienaar deze dagen. Kan iemand mij voor de vuist weg het onderscheid duidelijk maken tussen purper, paars en violet? Ikzelf alvast niet. En dan heb ik het nog niet over de vele kleurstoffen en pigmenten waarmee je al die variaties en varianten kunt maken.

Laat ik het daarom in deze blog simpel houden. Er was al in de zeer vroege oudheid één soort purper die qua reputatie ver boven alle andere kleuren uit dezelfde range uitstak: zogenaamd Tyrisch purper, purpura of purpurissum in het Latijn. Dat purper was gemaakt van wat de purperslak afscheidde. Murex heet het beestje in het Latijn. Het kweken van de slakken en het maken van de bijbehorende purperen kleurstof was een specialisme van Tyrus, een kuststad in wat nu het zuiden van Libanon is, tegen de grens met Israël aan. In de oudheid heette dat gebied Fenicië. Die naam lijkt niet toevallig op het Griekse woord voor ‘purper’: phoinix. Exclusieve producten die exclusief zijn omdat ze op één welbepaalde locatie worden gemaakt, het is een fenomeen van alle tijden. Ook al worden die exclusieve producten vaak op meer dan één plaats gefabriceerd.

Het glanzende Tyrisch purper kwam onder meer aan zijn reputatie omdat het zoveel moeite kostte om het te maken. Om pakweg een purperen Romeinse toga te kleuren had je volgens sommige schattingen meer dan 250.000 slakken nodig. En dus was purper gemaakt van de slakken van Tyrus erg duur. Veel duurder dan pakweg goud. Het was een kleur voor wie ‘m kon betalen. Door die exclusiviteit en die prijs werd de kleur geassocieerd met macht. Zo kwam het dat een keizer als Nero de kleur exclusief voor zichzelf reserveerde: niemand anders dan de keizer zelve mocht zich in Tyrisch purper op straat vertonen. Even later leverde de auteur Plinius de oude scherpe kritiek op de krankzinnige zucht naar purper. ‘Waarom zulke hoge prijzen voor een kleurstof die smerig ruikt en er modderig groen uitziet, als een boze zee?’

De band tussen het dure slakkenpurper, een kleur die we intussen uiteraard ook synthetisch kunnen maken, en macht is heel lang blijven bestaan. Daar is het mij in deze aflevering van mijn blog om te doen. Purper werd en wordt nog altijd verbonden met vorsten, bisschoppen en kardinalen. De uitdrukking ‘in het purper geboren zijn’ betekent volgens Van Dale dat je geboren wordt als zoon of dochter van heersende monarchen: je bent van koninklijken bloede, zoals dat heet. En die koningen en keizers droegen of dragen purper. Toen in 1856 William Henry Perkin in zijn labo per ongeluk mauve had gemaakt, noemde hij die kleur aanvankelijk ‘Tyrisch purper’. De kleur mauve werd nagenoeg meteen een modekleur in welgestelde kringen zoals dat heet. Perkin werd er snel schatrijk door. En al snel trokken archeologen richting Tyrus om te zien of er daar nog sporen waren van de antieke purperproductie.

O ja, voor ik het vergeet: waar vind je nu eigenlijk purper op De oudheid in kleur? Niet toevallig bij twee vorstelijke personages. Intussen weet je waarom: op de reconstructie van het beeld van Augustus als veldheer was de militaire mantel van Romes eerste keizer purper gekleurd, al was dát purper geschilderd met een andere stof: kraplak. (Het purper is na twintig jaar ook wat fletser geworden op de reconstructie.) Ook op het fragment van de zogenaamde Alexandersarcofaag op de expo zijn enkele koninklijke insignes purper geschilderd. Op het antieke exemplaar zijn sporen teruggevonden van purpurissum, het pigment dat mensen in de oudheid maakten met wat de Fenicische purperslak afscheidde.

De kleur purper staat tot in onze dagen in sommige kringen nog altijd in hoog aanzien. Dat is dus een erfenis van de oudheid. En van de slakken van Libanon.

St. Patrick’s Day Parade, met de Ierse aartsbisschop Alan Harper in het purper. Foto Dean Molyneaux, 2010

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be