Het was op zondag 7 januari weer van dattum, in Rome deze keer: neofascistische creaturen die in een soortement militaire opstelling stonden en van wie er tientallen volgens mijn krant – ik citeer – ‘de Romeinse groet brachten. Dat is de bekende fascistische begroeting met de arm gestrekt vooruit.’ Einde citaat. De Romeinse groet dus, of in het Italiaans: il saluto romano. De kwestie is uitgebreid onderzocht en de conclusie is helder: de Romeinen en ook de Grieken kenden de zogenaamde Romeinse groet niet. Daar is geen enkel bewijs voor, geen tekst en ook geen visuele voorstelling.

Wat is er hier gebeurd? Vanwaar die groet met de gestrekte rechterarm en de handpalm naar beneden gericht? En wat is de link met de Romeinen? Daarvoor moeten we terug naar eind 18de eeuw, toen schilder Jacques-Louis David het schilderij De eed van de Horatii schilderde, een werk met een heldhaftige voorstelling uit de vroege Romeinse tijd: drie broers leggen een eed af en ze doen dat met, inderdaad, hun rechterarm gestrekt voor zich uit. David had geen historische bron voor het gebaar en hij baseerde zich vermoedelijk op toneelopvoeringen. Dat was allemaal nog onschuldig. Net zoals in het Amerika van de 19de eeuw, waar de gestrekte-armgroet ook te zien was, onder meer als de vlag moest worden gegroet. Je moet nu eenmaal iets doen met je armen bij zo’n groet.

Voor de kwalijke bijbetekenissen die de zogenaamde Romeinse groet intussen heeft gekregen trekken we naar de jaren 1910-1920, toen Mussolini en zijn fascisten opmarcheerden in Italië. Zij putten voor hun symbolen en beeldtaal gretig uit de Romeinse oudheid. De beruchte groet was ook volgens hen Romeins – ha ja, kijk maar naar het schilderij van David –, een mooi argument om hem in te voeren en zelfs verplicht te maken. Van Mussolini naar Hitler en zijn trawanten is het vervolgens maar een kleine stap: de Romeinse groet werd bij uitstek een fascistengroet. Van de weeromstuit zag je hem ook opduiken in films over… de Romeinen, die vervolgens op hun beurt door dat krachtige symbool zélf weer met het fascisme werden geassocieerd. En zo blijven we bezig.

Mijn verhaal is nog iets complexer, want een tijdlang was er ook de Olympische groet die atleten vanaf 1924 brachten en die óók ‘Romeinse groet’ werd genoemd: in dit geval ging de rechterarm steil omhoog en werd hij dus niet gestrekt voor zich uit gehouden. Maar de gelijkenis is toch opvallend, net zoals die Olympische groet niet toevallig in de jaren 1920 is ingevoerd.

Dit beeld, het zogenaamde Van Tuyllmonument, stond sinds 1928 bij het Olympisch stadion van Amsterdam. Dat jaar vonden de Olympische spelen daar plaats. Het stond er tot 2020, toen het na diverse keren te zijn beklad naar een minder opvallend pleke werd verplaatst. De foto is van oktober 2018. (Foto: Ceescamel; CC BY-SA 4.0)

Het brengen van de Romeinse groet in fascistische kringen is nog maar eens een voorbeeld van hoe de oudheid gretig wordt ingezet – of beter: misbruikt – om een politieke of ideologische boodschap te brengen. Dat is tot op vandaag het geval.

Nu zitten fans van deze blog uiteraard met een grote vraag: en hoe begroetten de Romeinen en de Grieken elkaar écht? Wat weten we daarover? Er waren in de oudheid veel vormen van begroeting, naargelang van de periode en het gebied. Zoals: de rechterhand naar het voorhoofd brengen. Of: de hand opsteken, of zelfs elkaar een hand geven. Ook een vorm van militaire groet zoals wij die nog kennen, bestond al. De warmste groet was ongetwijfeld de dextrarum iunctio, het verstrengelen van twee rechterhanden, een gebaar dat zowel de Grieken als de Romeinen kenden, in diverse contexten. Je ziet het mooie gebaar vaak op grafmonumenten. Het is een getuigenis van vertrouwen en loyauteit, bijvoorbeeld tussen gehuwden.

Zo kan ik mijn exposeetje over die hatelijke, zogenaamde Romeinse groet positief afsluiten.

Antoninianus van Balbinus, zilver, Rome, 238 n.Chr. Met een handdruk (dextrarum iunctio). Inv.nr. PMP-2192

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be