Advocaten, notarissen, accountants, getuigen in een rechtbank, koningen en presidenten, en natuurlijk ook artsen: allemaal leggen de beoefenaars van deze beroepen ook vandaag nog een eed af. Dat is een vaste tekst die je op een plechtig en zelfs ritueel moment uitspreekt, met getuigen erbij. De eed maakt dat je je ook moet houden aan wat je belooft. Of liever: zweert. Anders pleeg je meineed en daar staan normaal gezien straffen op. Of de goden zijn er om je te komen straffen. Of de ene god bij wie je hebt gezworen: ‘So help me God’… Vaak hoort er ook een gebaar bij zo’n eedaflegging, zoals de hand die op het hart of op een heilig boek wordt gelegd, en de opgestoken hand, alsof je tijdens je eed iemand permanent begroet.

Trump zweert op de Bijbel dat hij als president de Amerikaanse constitutie zal respecteren. 20 januari 2017

De bekendste eed, wereldwijd, is die van Hippokrates, tegenwoordig ook wel de Artseneed genoemd. Die eed leggen dokters nog altijd af. Het is overigens maar de vraag of en hoeveel Griekse en Romeinse artsen de zogenaamde eed van Hippokrates ooit hebben afgelegd, maar dat is een andere kwestie waar ik in het beperkte kader van deze blog niet dieper op inga. Er zijn veel vragen verbonden met de zogenaamde eed van Hippokrates, zoals het raadsel wie de eed heeft bedacht. Het was ongetwijfeld niet de bijna legendarische dokter… Hippokrates, in tegenstelling tot wat je op veel websites leest.

Hoe dan ook, wat dokters vandaag de dag zweren, is uiteraard niet meer hetzelfde als wat antieke artsen zwoeren, al zijn belangrijke facetten wel degelijk minstens 2000 jaar oud, zoals het principe ‘primum non nocere’ – een arts moet altijd proberen geen schade te veroorzaken – en de plicht tot geheimhouding, het beroepsgeheim. Ook dat staat al in de antieke eed van Hippokrates.

Een eed kan zeer kwalijke neveneffecten hebben. Het gaat zelfs zover dat de Trojaanse Oorlog, de moeder van alle oorlogen, een gevolg is van een eed. Dat mythologische verhaal gaat zo: toen de bloedmooie Helena op huwbare leeftijd was gekomen, zoals dat heet, was er een massa kandidaten om haar man te worden. Dat leidde tot nogal wat spanningen in de Griekse elite en daarom liet de listige Odysseus alle kandidaten zweren dat ze hun leven lang de uiteindelijke gelukkige zouden respecteren. Meer zelfs: ze zouden hem verdedigen als hij werd belaagd of aangevallen. Je zou van een soort NAVO-afspraak kunnen spreken: wie een van ons aanvalt, valt iedereen aan. Toen het in de mythe zover was en Helena door een Trojaan werd geroofd, was het van dat: alle Griekse mannen moesten de genaamde Menelaos bijstaan en dus trok het Griekse leger en masse naar Troje. Met de bekende gevolgen.

Ik besluit mijn blog over de eed, een antiek en dus ook hedendaags fenomeen. ‘De eed maakt mensen niet geloofwaardig. Het zijn de mensen die de eed geloofwaardig maken.’ Dat is een doordenkertje, en ook deze wijsheid komt uit de oudheid. Ze is misschien bedacht door de Griekse tragedieschrijver Aischylos en ze is in elk geval tijdloos, zo blijkt. Ik wens onze politici, advocaten en bankiers veel geloofwaardigheid toe. Ik zweer het.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be