Ik heb u in m’n introotje op het verkeerde been gezet, waarvoor mijn oprechte excuses. Want ik zal het hier niet hebben over ogenschijnlijk knappe Romeinse keizers met wie een mens een nachtje zou kunnen doorzakken. Wel over een zin die ik las in het nieuwste boek van Mary Beard. Keizer van Rome, heet het. Ik citeer Engelands beroemdste Cambridge-classica, die intussen emeritus is. De bewuste zin luidt zo: ‘De Romeinse keizers waren in werkelijkheid veel diverser, en werden dat ook steeds meer, dan de reeksen witmarmeren, vrijwel identieke keizerbustes in musea doen vermoeden.’ Einde citaat.

De originele kop van Caligula waarop de wetenschappelijke reconstructies in kleur uit de tentoonstelling zijn gebaseerd, is inderdaad van marmer en oogt wit. Mary Beard geeft aan dat zowat alle keizerlijke bustes uit de Romeinse tijd wit zijn en dat de keizers door al die witte bustes meer op elkaar zijn gaan lijken dan ze in werkelijkheid deden. Onder meer wat hun etnische afkomst betreft. Ze raakt met haar stelling een delicaat thema aan waar ik het in deze blog over wil hebben.

In een eerdere aflevering had ik het al over het feit dat al veel langer bekend is dat antieke beelden kleurrijk beschilderd waren. Maar die kennis drong tot voor kort maar niet door in het publieke domein en in de populaire cultuur. Denk dan aan strips, series, films en ja, ook musea. De oudheid in kleur begint met een overzicht van die populaire witte beeldvorming. Een van de invloedrijke oude stemmen in het debat is die van de befaamde Duitse archeoloog Johann Joachim Winckelmann, die in de 18de eeuw leefde. Hij was een propagandist van de witte oudheid, die zich niet kon of wilde voorstellen dat de oude Grieken zich bezighielden met het beschilderen van beelden. Wit was superieur, kleur was iets voor barbaren en primitieve mensen. Hij stond niet alleen met die stelling.

Minder ver terug in de tijd zien we dat fascistische regimes de witte oudheid hebben ingezet om de superioriteit van één ras, wel ja, in de verf te zetten. En dat dus veel fenomenen uit de populaire cultuur dat beeld van de witte – en ook zeer masculiene – oudheid hebben helpen verspreiden, bewust of onbewust, tot voor kort en zelfs tot op vandaag. Al is de kleurrevolutie intussen wel ingezet. Maar het gebeurt inderdaad nog altijd, onder meer in Amerikaanse Alt-Right-kringen: ‘wit’ en ‘westers’ zijn voor de heren uit die sferen synoniem van ‘superieur’, zeker als je daar ook nog eens het adjectief ‘mannelijk’ aan toevoegt. Whitewashing, heet het fenomeen: het ontkennen van kleur, bijvoorbeeld wat betreft de oudheid en bijvoorbeeld wat betreft de tinten van de mensen die toen hebben geleefd, onder meer in het gigantische Romeinse imperium. Zoals de tinten van keizers. Maar lang niet alleen van hen.

Portret van een jongen, Fayoum, Egypte, ca. 100-150 n.Chr. Berlijn, Altes Museum.
Foto: Jean-Pierre Dalbéra

We leven in kleurgevoelige tijden, zoals bekend. De oudheid in kleur is een tentoonstelling die gebaseerd is op grondig en intens wetenschappelijk onderzoek. Daar horen discussies bij over keuzes die bij dat onderzoek worden gemaakt, en zo hoort het ook. Maar de terugkeer van kleur in de oudheid, tweeduizend jaar na datum, is ook een bredere maatschappelijke kwestie. Een kwestie van herkenbaarheid, veelheid, diversiteit. De oudheid was ‘van kleur’. Dat besef kan haar goed doen in de diverse wereld die de onze is.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be