Acht jaar later dan het Leuvense exemplaar verrijst er in de tweede stad waar ik erg graag vertoef, Rome, óók een nieuwe obelisk, die óók art deco ademt. Déze stenen naald uit 1932 pronkt er tot meerdere eer en glorie van de man die hem laat oprichten: Benito Mussolini. ‘Mussolini dux’, zeggen de grote letters op het carraramarmer van de obelisk, ‘Leider Mussolini’. Vijf jaar later zal diezelfde Mussolini doen wat zijn grote voorbeeld, Augustus, hem had voorgedaan, als allereerste: hij laat in 1937 een obeliskachtig monument overbrengen, in zijn geval uit Italiës pas veroverde kolonie Ethiopië. Het wordt uiteindelijk opgericht bij het Circo Massimo, in centrum Rome. Mussolini’s Ethiopische monoliet is goed voor 160 ton en een hoogte van 24 meter. In wat nu Ethiopië is, bloeide aan het begin van onze tijdrekening het koninkrijk Aksum, waar koningen dergelijke reusachtige steles lieten oprichten. De Afrikaanse obelisk van Mussolini staat sinds 2008 opnieuw in Ethiopië. Het is de allereerste obelisk in de geschiedenis die is teruggekeerd naar de plek waarvoor hij is gemaakt. Een indrukwekkend geval van restitutie.

U weet uiteraard dat obelisken oorspronkelijk Egyptische monumenten zijn. De eerste exemplaren werden dus zowat 4500 jaar geleden opgericht, tot meerdere eer en glorie van de goddelijke farao’s, maar de meeste nog bestaande Egyptische obelisken zijn een dikke duizend jaar jonger. De farao’s Hatsjepsoet en Toetmosis zijn bekende obeliskenbouwers. Ik doceer nog even voort: obelisken maakten in Egypte deel uit van grotere complexen, bijvoorbeeld tempels, ze hebben een vierkante basis en ze lopen uit in een spits, een soort piramidetje. En: obelisken zijn monolieten. Ze bestaan dus uit één blok steen, meestal is dat in het oude Egypte graniet. Tot zover uw miniles obeliskologie.

Ik had het eerder in deze reeks blogs al eens over een succesvol Romeins exportproduct tot op vandaag: de triomfboog. Je vindt die in onze tijd overal ter wereld. De antieke triomfboog is een voorbeeld van globalisering. Wel, ik vermoed sterk dat de obelisk een nog veel succesvoller Oudegyptisch globaal exportproduct is. Er staan werkelijk overal in de wereld wereld obelisken, in allerlei formaten en in allerlei materialen.

Geallieerde ontmoeting in juli 1944 bij de obelisk die ‘Mussolini dux’ in 1932 liet oprichten. Hij staat bij het huidige Foro Italico in Rome.

Je zou kunnen zeggen dat Augustus aan de basis ligt van dat succes. Want hij liet, zoals ik al aangaf, als eerste ooit obelisken uit Egypte exporteren. Het waren er onder zijn bewind minstens vijf. Egypte was toen pas een onderdeel van het imperium Romanum geworden. Door zo’n reusachtig ding te laten overbrengen toonde je als Romeinse keizer tot wat je in staat was. Tegen het midden van de 4de eeuw stonden er in Rome zowat vijftig kleine en grote Egyptische obelisken. Ook in Constantinopel vond je er in de late oudheid. En de Romeinen maakten zelf nieuwe obelisken.

Ik sla voor het gemak zo’n eeuw of vijftien over en beland in de 19de eeuw. Want dan, pas dan, duikt het fenomeen weer op: het verplaatsen van the real thing, in de gedaante van stokoude Egyptische obelisken. Dat was 1500 jaar lang niet meer gebeurd. Zo komt er dat er vandaag de dag, behalve in Rome en in Constantinopel, ook in Parijs, Londen en New York een gigantische Oudegyptische obelisk staat.

De meeste obelisken die je tegenwoordig in alle continenten ziet, zijn van behoorlijk recente datum. Ze staan vooral op pleinen en ook op begraafplaatsen, en hun formaat gaat van klein tot reusachtig groot. Ze verheerlijken hun oprichters of staten, herinneren aan belangrijke gebeurtenissen of dienen als herdenkingsmonument van slachtoffers, zoals mijn Leuvense obelisk. Een bijzondere betekenis kregen twee obelisken in 1993 en ook in 2005: toen werden respectievelijk de Parijse obelisk op de Place de la Concorde en het exemplaar in Buenos Aires uit 1936 in een condoom gehuld, naar aanleiding van Wereld-Aidsdag. Want ja, zo’n fier opgerichte obelisk wekt natuurlijk ook al eeuwenlang welbepaalde andere connotaties. Om dat te bedenken hadden we Sigmund Freud niet nodig.

Trigger voor deze blog: de viering van wereldkampioen voetbal Argentinië bij de obelisk in Buenos Aires. De prominente aanwezigheid van de Leuvense obelisk. De lectuur van het boek ‘Obelisk. A history’ uit 2009.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be