In een boeiend opiniestuk in de krant De Standaard raakt filosoof Tom Hannes een belangrijk punt aan: als je tradities en rituelen oprecht belangrijk vindt, doe er dan ook de moeite voor om er de geschiedenis van te kennen. Anders dreig je te vervallen in loze kreten en verkondig je onwaarheden. Wie dat vervolgens doet en de geschiedenis van tradities dus van naderbij bekijkt, ontdekt in veel gevallen dat die tradities veel minder ‘eeuwenoud’ zijn dan vaak wordt beweerd. De kerstman, de kerstboom en natuurlijk halloween, ze zijn één, twee of hoogstens vier generaties jong. En allemaal zijn ze in de greep beland van de ene grote god van onze tijd: de commercialisering, de cultuur van de verleiding.

Maar ze zijn dus opmerkelijk jong, veel van die tradities. Voor mijn tegenvoorbeeld stort ik mij in de kerstsfeer, dat is de tijd van het jaar waarin Maria voor katholieke gelovigen elk jaar opnieuw de moeder wordt van Jezus. Het gebeuren speelt zich af in een stal en in het dampende gezelschap van een os en een ezel. Dat van die stal en die dieren staat niet in een van de vier evangelies, maar daar wil ik het hier niet over hebben.

Wel over wat daarna komt: Maria die haar baby Jezus de borst geeft. U ziet het beeld vermoedelijk meteen voor uw geestesoog verschijnen, omdat het zo ongelooflijk vaak is voorgesteld in de beeldhouw- en de schilderkunst. En daar gaat het mij wél over in deze blog. Want de zogende Maria is een prachtig voorbeeld van hoe een traditie en, in dit geval een welbepaald beeld, wel degelijk eeuwenoud, wat zeg ik: millennia-oud, kan zijn. In dit geval meer dan drie tot zelfs vier millennia, meer bepaald.

Figurine van Isis Lactans, Thebe, ca. 700 v.Chr. (Aswan, International Museum of Nubia), CC0 1.0

Want Maria die Jezus de borst geeft, dat beeld is een visuele voortzetting van de sympathieke voorstelling van de Oudegyptische godin Isis die haar zoontje Harpokrates of Horus de borst geeft. Isis was in het Romeinse Rijk van de keizertijd een bijzonder populaire godin, met heiligdommen over het hele gebied. En haar cultus had te maken met herleven na de dood… Zo komt het dat de heidense Isis in de christelijke beeldtaal kon worden omgezet en ingezet, als ik het zo mag zeggen. Isis werd als het ware Maria die Jezus zoogt, een zeer warm, aandoenlijk en sympathiek beeld. De kerk en de kunstenaars die in haar opdracht werkten hebben het dan ook volop aangewend.

Brioloto de Balneo?, Maria Lactans, vroege 13de eeuw, marmo rosso di Verona.
Collectie Vlaanderen, in langdurige bruikleen aan Museum M, Leuven. Dit is een erkend Vlaams Topstuk.

Ik begon deze blog met de stelling dat veel tradities niet zo oud zijn als vaak wordt beweerd. Er is meestal géén sprake van eeuwenoude continuïteit. Maar die is er dus wel als we het over de zogenaamde Maria lactans hebben, Maria die Jezus de borst geeft. Er is al vaker op gewezen dat, ondanks die populaire en sympathieke beeldtaal van de zogende Maria, de borst geven in onze hedendaagse publieke ruimte helemaal geen vanzelfsprekendheid is. In marmer en in verf kan het, in het echt kan het al veel minder.

Inspiratie voor deze blog kwam van filosoof Tom Hannes De Standaard van 9 december december en van Jona Lendering in zijn blog Mainzer Beobachter

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be