Ik neem je mee naar het jaar 1862 en naar Londen, waar dat jaar een Universal Exhibition plaatsvindt, een wereldtentoonstelling dus. De 72-jarige beeldhouwer John Gibson pakt er uit met zijn Tinted Venus, en dat wekt nogal wat opschudding en discussie. Veel kunstkenners vinden het ongepast tot zelfs onzedelijk wat Gibson in Londen doet. Zij hebben het dan niet over de naaktheid van het godinnenbeeld, maar Gibson heeft er niets beters op gevonden dan zijn wit marmer op sommige plaatsen een kleurig tintje te geven: Venus’ gezicht en kapsel, de gouden appel die ze vasthoudt, de zoom van haar kleed, de schildpad aan haar voeten… Heiligschennis! Gibsons Venus staat in Londen bovendien opgesteld in een bontgekleurd, Griekse-tempelachtig bouwsel. Heiligschennis, bis! Al voeg ik er meteen aan toe dat John Gibson al in 1862 ook supporters heeft voor zijn kleurrijke exploot. Wie een beetje mee is met zijn tijd in 1862, weet maar al te goed dat er op een aantal antieke beelden en gebouwen verfsporen zijn aangetroffen en dat al dat marmer dus beschilderd was. Hoe precies, dat is een andere zaak.

Stereoscopisch beeld van de Universal Exposition in Londen, 1862. Je ziet een versie van Gibons Tinted Venus, opgesteld in een soort Grieks tempeltje van architect Owen Jones. New York, Metropolitan Museum of Art

We zijn intussen een dikke anderhalve eeuw later. In het Gallo-Romeins Museum zul je op de expo De oudheid in kleur een Gibsonachtig exploot kunnen bewonderen: een kleurrijke kopie van een antiek beeld van een vrouw, opgesteld in een kleurrijk architecturaal decor. Ik vermoed sterk dat dit in Tongeren minder ophef zal veroorzaken dan in 1862 in Londen. Al is het doel van het museum hetzelfde als dat van Gibson. De man schrijft in 1861: ‘Ik wil het grote publiek instrueren over beschilderde beelden en hun grote charme.’ Hij wil de antieke polychromie in eer herstellen.

Vanwaar komt eigenlijk dat eeuwenlange en hardnekkige afwijzen van kleurigheid in het Westen als het gaat over de bewonderde antieke voorbeelden? Je moet bijvoorbeeld weten dat de jonge Gibson in Rome in de leer was bij de befaamde neoklassieke beeldhouwer Antonio Canova, toen zowat Europa’s bekendste kunstenaar. Ook Canova experimenteerde al met kleur op zijn marmeren beelden, maar zonder veel succes bij zijn klanten. Hij staakte zijn pogingen dan maar. Er was geen markt voor. Hun tijdgenoot Goethe biedt een verklaring: Goethe associeerde de voorliefde voor levendige kleuren met minder beschaafde volkeren, onwetende mensen, kinderen en… dieren. Kortom, kleurrijke beelden, dat waren meteen ook minderwaardige beelden. Kijk maar naar wat eeuwenlang ‘primitieve culturen’ werden genoemd. Al die kleuren… Dat verwacht je toch nooit op antieke beelden. Ook in de christelijke kerk is er sinds Bernardus van Clairvaux, de stichter van de cisterciënzers, een stevige strekking die soberheid, en dus kleurloosheid, promoot. Kleuren zijn toch maar verleidelijke versiersels die ons, zondige mensen, afleiden van waar het écht om gaat.

Met dat oude gedachtegoed – sober is mooi, wit is schoon en chique – zijn wij nu, nu pas, komaf aan het maken. De oudheid krijgt weer kleur.

Je hebt een idee dat in deze reeks blogs past? Mail het naar Patrick De Rynck.

Meer over de oudheid in jouw leven? Check www.hic-nunc.be